W czeskim humorze.
Rozmowy z Petrem Šabachem o literaturze, Czechach i śmiechu
zapowiedź spotkania

Już w najbliższy czwartek spotkamy się z czeskim pisarzem Petrem Šabachem. Nasz gość jest jednym z najpopularniejszych obecnie czeskich autorów, rozpoznawalnych przede wszystkim ze względu na humorystyczny charakter jego prozy. To właśnie śmiech stał się znakiem firmowym pisarza, i choć w opiniach czytelników podkreślany jest najczęściej, warto zwrócić uwagę także na inne aspekty jego tekstów. W Polsce nakładem Wydawnictwa Afera ukazały książki Gówno się pali (2011), Podróże konika morskiego (2012) oraz Masłem do dołu (2013). Na podstawie jego dorobku powstało pięć filmów fabularnych, zrealizowanych przez trio czołowych czeskich filmowców: reżysera Jana Hřebejka, Petra Jarchovskiego i producenta oraz reżysera Ondřeja Trojana.

Twórczość Petra Šabacha cieszy się niezwykłym powodzeniem w jego kraju, ponieważ ma cechy charakterystyczne w powszechnej opinii dla czeskiej prozy. Opowiada o zwyczajnym życiu, bohaterach bliskich czytelnikowi, rozterkach młodszych i starszych, ale przeciętnych ludzi. Epizody akcentują absurdalność sytuacji, w których zdarza się znajdować każdemu z nas. Z humorem i wprost mówi jednak także o kwestiach mniej zabawnych. W zbiorze Gówno się pali, na podstawie którego powstał scenariusz filmu „Pod jednym dachem” ( „Pelišky”), oglądamy świat ze zmieniającej się perspektywy poszczególnych członków rodziny. Tym, co ich łączy, jest strach przed kompromitacją, niepowodzeniem, pragnienie szczęścia, zainteresowania ze strony bliskich. Tego rodzaju uczucia bliskie są odbiorcy, w pewnej mierze przypominają też prozę Hrabala. Zresztą bohaterom przydarzają się często sytuacje kompromitujące i straszne dla nich samych, przez otoczenie lekceważone lub traktowane jedynie jako powód do śmiechu, podobnie jak na przykład bohaterce Zbyt głośnej samotności. Nawiasem mówiąc wielki poprzednik Šabacha pojawia się tu wprost, w mało korzystnym kontekście, ponieważ pytanie o jego prozę padające z ust dziewczyny, jest przyczyną konsternacji młodego adoratora.

Petr Šabach chętnie podejmuje temat męskich i kobiecych ról, specyfiki relacji między przedstawicielami obu płci oraz zakorzenionych w naszym myśleniu stereotypów w tej kwestii. Podróże konika morskiego to opowieść o ojcu, który przejmuje całodobową opiekę nad swym trzyletnim synkiem. Charakterystyczne zmagania z zadaniami tak sprzecznymi z tradycyjnym męskim wizerunkiem, są źródłem rozterek, obfitują we wzloty i upadki, ale też – prócz śmiechu – budzą zrozumienie i sympatię odbiorcy. Wielokrotnie też czytelnik uświadamia sobie, jak wiele pod wierzchnią warstwą komizmu skrywa się gorzkiej refleksji.

Najnowsza książka pisarza, Masłem do dołu, zaczyna się spektakularnie – od wzmianki o ataku na World Trade Center, jednak opowieść ta dotyczy spraw znacznie mniej przełomowych z punktu widzenia ludzkości, choć często niezwykle ważnych w życiu jej konkretnego reprezentanta – starzejącego się antykwariusza Arnošta. Jego życie rozpięte pomiędzy sklepem, spotkaniami z wnukiem i opieką nad ojcem, mogłoby być banalne, gdyby nie to, że dla niego samego pełen jest dramatów i napięć. Powieść obfituje w anegdoty, historyjki z czeskich gospód, ale – w większym może nawet stopniu niż we wcześniejszych utworach – uświadamia czytelnikowi, jak bardzo przeplata się w naszym życiu śmiech i tragizm, jak nieodłączne jest marzenie o powodzeniu od nieustających porażek. Ożywają tu najlepsze tradycje czeskiej literatury.

Uczestnicy cyklu „Czuli barbarzyńcy” mieli też okazję oglądać film „Občanský pokaz”, którego scenariusz oparty jest na niewydanej w Polsce powieści Petra Šabacha.

W prozie Šabacha znaleźć można też lubiane przez czytelników aforyzmy, celnie i bezpośrednio charakteryzujące rozmaite sytuacji w ludzkim życiu: „Nie ma chyba nic gorszego od robienia idioty z siebie samego”.

Wraz z pisarzem naszym gościem będzie wydawca i tłumaczka jego książek, pani Julia Różewicz, wnuczka poety. Można będzie także kupić książki autora.

Zapraszamy!

Dorota Siwor